Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır.
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM (KKD)
İşveren çalışanların ruh ve
vücut bütünlüğünü korumak için bütün iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak
ve çalışanlara gerekli araç ve gereçleri noksansız sağlamak zorundadır. Bu
kanun ve yönetmeliklerle güvence altına alınmış ve belirlenmiştir. İşveren
öncelikle toplu koruma önlemlerini çalışanları korumalı, toplu koruma
önlemlerinin yeterli olmadığı noktada çalışanlara KKD (kişisel koruyucu
donanım) temin etmelidir. İşverenin çalışanlara KKD vermediği durumlarda ağır idari
para cezaları hatta bazı şartlar altında işyerinin mühürlenerek işin
durdurulması söz konusudur. Bu sebepten ötürü çalışanlara KKD temin edilmesi
yükümlülüğü işveren tarafından büyük bir dikkat ve özenle yerine getirilmesi
gereken bir sorumluluktur.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4’üncü
maddesine göre "İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve
güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; mesleki risklerin önlenmesi,
eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun
yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması” gerekmektedir.
İşveren Kanun’da da ortaya konulduğu gibi "Toplu korunma tedbirlerine,
kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek” zorundadır.
İşveren ancak risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş
organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak
sınırlandırılamadığı durumlarda kişisel koruyucu donanım kullanma yöntemine
başvurmalıdır. İşverenin kişisel koruyucu donanımlar ile ilgili
yükümlülüklerinin genel esasları Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde
Kullanılması Hakkında Yönetmeliğinde (KKD Yön.) çizilmiştir.
Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek
hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması,
sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır. Kişisel
koruyucu donanımlar tanımlanırken dört ana tanımdan yararlanılır. Buna göre
kişisel koruyucu donanım;
Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve
güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan
tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı
yapılmış tüm alet, araç, gereç ve cihazları,
Kişiyi bir veya birden fazla riske karşı korumak
amacıyla üretici tarafından bir bütün haline getirilmiş cihaz, alet veya
malzemeden oluşmuş donanımı,
Belirli bir faaliyette bulunmak için korunma amacı
olmaksızın taşınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya
ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzemeyi,
Kişisel koruyucu donanımın rahat ve işlevsel bir
şekilde çalışması için gerekli olan ve sadece bu tür donanımlarla kullanılan
değiştirilebilir parçalarını ifade etmektedir.
Ancak özel olarak çalışanın sağlığını ve güvenliğini
korumak üzere yapılmamış sıradan iş elbiseleri ve üniformalar, afet ve acil
durum birimlerinin müdahale faaliyetlerinde kullandıkları ekipmanlar, Türk
Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı
Müsteşarlığı gibi kamu düzeninin sağlanmasına yönelik kurumların faaliyetlerinde
kullandıkları kişisel koruyucular, kara taşımacılığında kullanılan kişisel
koruyucular, spor ekipmanları, nefsi müdafaayı veya caydırmayı hedefleyen
ekipmanlar, riskleri ve istenmeyen durumları saptayan ve ikaz eden taşınabilir
cihazlar kişisel koruyucu donanım olarak değerlendirilmezler.
Kişisel koruyucu donanımlara birkaç örnek vermek
gerekirse; baret, çelik burunlu ayakkabı, kulak tıkacı, gözlük, yüz siperi,
hava beslemeli solunum cihazları, koruyucu eldiven, dizlik, tozluk, cankurtaran
yelekleri, termal giysi vb.
İşverenin Kişisel Koruyucu Donanımlar İle İlgili
Yükümlülükleri
İşverenin çalışanlara kişisel koruyucu donanım temin
ederken hijyen, ergonomi, tasarım gibi bazı hususlara dikkat etmesi
gerekmektedir. Kişisel koruyucu donanımların asıl amacı çalışanları iş
kazalarından ve meslek hastalıklarından korumaktır. Bu noktada kişisel koruyucu
donanımlar çalışanlara verilirken aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi son
derece önemlidir;
Kişisel koruyucu donanımlar hangi mesleki riskler için
kullanılacaksa onları önlemeye yönelik olmalı ve ek risk oluşturmamalıdır,
Kişisel koruyucu donanımlar işyerinde var olan
koşullara uygun olmalıdır, aynı şekilde işyeri dışarısında kullanılması
durumunda çevre koşullarına ve mevsim şartlarına uygun nitelikte olmalıdır,
Kişisel koruyucu donanımlar kullananın ergonomik
gereksinimlerine ve sağlık durumuna uygun olmalıdır, gerekli ayarlamalar
yapıldığında kullanana tam uyması gerekir.
Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği kapsamına giren
ürünlerde uygun şekilde CE işareti ve Türkçe kullanım kılavuzu bulunmalıdır
(KKD Yön m.6-1.a).
Bazı durumlarda çalışanlar birden fazla riskten aynı
anda korunması ve birden fazla kişisel koruyucu donanım kullanmaları
gerekebilir. İnşaatlarda yüksek ses çıkaran ekipmanlarla yıkım işinin
yapılması, tünel veya kazı işlerinde aydınlatmanın yeterli olmayan yerlerde
çalışılması gibi bir den fazla kişisel koruyucunun aynı anda kullanılmasını
gerektirecek durumlar söz konusu olabilir. Birden fazla riskin bulunduğu ve
çalışanın bu risklere karşı aynı anda birden fazla kişisel koruyucu donanımı
kullanmasını gerektiren durumlarda, bir arada kullanılmaya uygun olan ve bir
arada kullanıldığında söz konusu risklere karşı koruyuculuğu etkilenmeyen
kişisel koruyucu donanımlar seçilmelidir (KKD Yön m.6-1.b). Bazı kişisel
koruyucu donanımlar toz maskesi gibi tek kullanımlıkken bazıları baret, çelik
uçlu ayakkabı gibi daha uzun süreler kullanılmaktadır. Kişisel koruyucu
donanımların kullanılma süreleri; riskin derecesi, maruziyet sıklığı, her bir
çalışanın iş yaptığı yerin özellikleri ve kişisel koruyucu donanımın
performansı dikkate alınarak belirlenir (KKD Yön m.6-1.c). Çalışanlara kişisel
koruyucu donanım verilirken zimmet evrakı tanzim etmek iş müfettişleri
tarafından yapılan denetimlerde ispat yükümlülüğü açısından önemlidir.
İşverenin yükümlülükleri sadece gerekli kişisel
koruyucu donanımları temin etmekle sonlanmaz. İşveren, kişisel koruyucu
donanımları hangi risklere karşı kullanacağı konusunda çalışanı bilgilendirmeli
(KKD Yön m.6-1.f) ve söz konusu donanımların kullanımı konusunda uygulamalı
olarak eğitim verilmesini sağlamalıdır (KKD Yön m.6-1.g). İşveren kişisel
koruyucu donanımları ekipmanın başında, çalışma alanının girişinde gibi
çalışanların kolayca erişebilecekleri yerlerde ve yeterli miktarlarda bulundurmalı,
temizlikleri ve bakımları yaptırılmalı, hijyenik şartlarda muhafaza
edilmelidirler (KKD Yön m.6-1.h). Çalışanlara kişisel koruyucu donanımlar
ücretsiz olarak işverenler tarafından verilmelidir.
Çalışanların Kişisel Koruyucu Donanımlar
İle İlgili Yükümlülükleri
Çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili
aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda kendilerine
sağlanan kişisel koruyucu donanımları doğru
kullanmakla, korumakla, uygun yerlerde ve uygun şekilde muhafaza etmekle,
kişisel koruyucu donanımda herhangi bir arıza veya eksikliği işverene
bildirmekle yükümlüdür. Çalışanlar arızalı bulunan kişisel koruyucu donanımları
arızalar giderilmeden ve gerekli kontrolleri yapılmadan kullanmamalıdır.
Çalışanlar kişisel koruyucu donanımları her kullanımdan önce kontrol etmelidir
(KKD Yön m.8).
Kişisel Koruyucu Donanımların Belirlenmesi
Daha önce dile getirdiğimiz gibi kişisel koruyucu
donanımlar en son başvurulması gereken koruma yöntemidir. Kişisel koruyucu
donanım, risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş
organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak
sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Kişisel koruyucu donanım kullanmanın
amacı çalışanların ruh ve vücut bütünlüğünün korunmasıdır. Bu noktada uygun
kişisel koruyucu donanımların belirlenmesi ve çalışanlar tarafından
kullanılmasının sağlanması son derece elzemdir. İşveren öncelikle yapacağı risk
değerlendirmesi ile hangi mesleki risklerin çalışanlar için iş kazası veya
meslek hastalığına yol açabileceğini tespit etmeli ve daha sonra bu riskleri
bertaraf edebilecek uygun kişisel koruyucu donanımları belirlemelidir. İşveren
kişisel koruyucu donanımlar ile ilgili çalışanların, çalışan temsilcisinin, iş
güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin görüşlerini almalıdır.
Kişisel Koruyucu Donanımların Çalışanlar Tarafından
Kullanılmasını Sağlama
İşveren çalışanların bu kişisel koruyucu donanımları
uygun şekilde kullanmaları için her türlü önlemi almakla yükümlüdür (KKD Yön
m.8.1). Kişisel koruyucu donanım satın alınarak çalışanlara zimmet evrakı
karşılığı verilmesi yeterli olmayıp işverenin çalışanların verilen kişisel
koruyucu donanımları kullanması sağlanmalıdır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanunu’nun 4’üncü maddesine göre "İşyerinde alınan iş sağlığı ve
güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların
giderilmesini” sağlamakla yükümlüdür. Aynı şekilde oturmuş
yargı kararlarında da işverenin alınan önlemleri kontrol etmesi gerektiğine yer
verilmiştir (Yargıtay 10.HD.31.10.1978,1978/7689, Yargıtay 10.HD. 17.04.1984,
2029/2140). Yargıtay’ın kararında belirtildiği gibi "Her halde, çalışan kimsenin iş güvenliği, işçinin kendi dikkatine” bırakılamaz. (Yargıtay 10.HD. 17.04.1984, 2029/2140)
Özge Didem DEMİRTAŞ
C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı