Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır.

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM (KKD)

İşveren çalışanların ruh ve vücut bütünlüğünü korumak için bütün iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak ve çalışanlara gerekli araç ve gereçleri noksansız sağlamak zorundadır. Bu kanun ve yönetmeliklerle güvence altına alınmış ve belirlenmiştir. İşveren öncelikle toplu koruma önlemlerini çalışanları korumalı, toplu koruma önlemlerinin yeterli olmadığı noktada çalışanlara KKD (kişisel koruyucu donanım) temin etmelidir. İşverenin çalışanlara KKD vermediği durumlarda ağır idari para cezaları hatta bazı şartlar altında işyerinin mühürlenerek işin durdurulması söz konusudur. Bu sebepten ötürü çalışanlara KKD temin edilmesi yükümlülüğü işveren tarafından büyük bir dikkat ve özenle yerine getirilmesi gereken bir sorumluluktur.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4’üncü maddesine göre "İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması” gerekmektedir. İşveren Kanun’da da ortaya konulduğu gibi "Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek” zorundadır. İşveren ancak risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kişisel koruyucu donanım kullanma yöntemine başvurmalıdır. İşverenin kişisel koruyucu donanımlar ile ilgili yükümlülüklerinin genel esasları Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğinde (KKD Yön.) çizilmiştir.

Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır. Kişisel koruyucu donanımlar tanımlanırken dört ana tanımdan yararlanılır. Buna göre kişisel koruyucu donanım;

Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç, gereç ve cihazları,

Kişiyi bir veya birden fazla riske karşı korumak amacıyla üretici tarafından bir bütün haline getirilmiş cihaz, alet veya malzemeden oluşmuş donanımı,

Belirli bir faaliyette bulunmak için korunma amacı olmaksızın taşınan veya giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzemeyi,

Kişisel koruyucu donanımın rahat ve işlevsel bir şekilde çalışması için gerekli olan ve sadece bu tür donanımlarla kullanılan değiştirilebilir parçalarını ifade etmektedir.

Ancak özel olarak çalışanın sağlığını ve güvenliğini korumak üzere yapılmamış sıradan iş elbiseleri ve üniformalar, afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetlerinde kullandıkları ekipmanlar, Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı gibi kamu düzeninin sağlanmasına yönelik kurumların faaliyetlerinde kullandıkları kişisel koruyucular, kara taşımacılığında kullanılan kişisel koruyucular, spor ekipmanları, nefsi müdafaayı veya caydırmayı hedefleyen ekipmanlar, riskleri ve istenmeyen durumları saptayan ve ikaz eden taşınabilir cihazlar kişisel koruyucu donanım olarak değerlendirilmezler.

Kişisel koruyucu donanımlara birkaç örnek vermek gerekirse; baret, çelik burunlu ayakkabı, kulak tıkacı, gözlük, yüz siperi, hava beslemeli solunum cihazları, koruyucu eldiven, dizlik, tozluk, cankurtaran yelekleri, termal giysi vb.

İşverenin Kişisel Koruyucu Donanımlar İle İlgili Yükümlülükleri

İşverenin çalışanlara kişisel koruyucu donanım temin ederken hijyen, ergonomi, tasarım gibi bazı hususlara dikkat etmesi gerekmektedir. Kişisel koruyucu donanımların asıl amacı çalışanları iş kazalarından ve meslek hastalıklarından korumaktır. Bu noktada kişisel koruyucu donanımlar çalışanlara verilirken aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi son derece önemlidir;

Kişisel koruyucu donanımlar hangi mesleki riskler için kullanılacaksa onları önlemeye yönelik olmalı ve ek risk oluşturmamalıdır,

Kişisel koruyucu donanımlar işyerinde var olan koşullara uygun olmalıdır, aynı şekilde işyeri dışarısında kullanılması durumunda çevre koşullarına ve mevsim şartlarına uygun nitelikte olmalıdır,

Kişisel koruyucu donanımlar kullananın ergonomik gereksinimlerine ve sağlık durumuna uygun olmalıdır, gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyması gerekir.

Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği kapsamına giren ürünlerde uygun şekilde CE işareti ve Türkçe kullanım kılavuzu bulunmalıdır (KKD Yön m.6-1.a).

Bazı durumlarda çalışanlar birden fazla riskten aynı anda korunması ve birden fazla kişisel koruyucu donanım kullanmaları gerekebilir. İnşaatlarda yüksek ses çıkaran ekipmanlarla yıkım işinin yapılması, tünel veya kazı işlerinde aydınlatmanın yeterli olmayan yerlerde çalışılması gibi bir den fazla kişisel koruyucunun aynı anda kullanılmasını gerektirecek durumlar söz konusu olabilir. Birden fazla riskin bulunduğu ve çalışanın bu risklere karşı aynı anda birden fazla kişisel koruyucu donanımı kullanmasını gerektiren durumlarda, bir arada kullanılmaya uygun olan ve bir arada kullanıldığında söz konusu risklere karşı koruyuculuğu etkilenmeyen kişisel koruyucu donanımlar seçilmelidir (KKD Yön m.6-1.b). Bazı kişisel koruyucu donanımlar toz maskesi gibi tek kullanımlıkken bazıları baret, çelik uçlu ayakkabı gibi daha uzun süreler kullanılmaktadır. Kişisel koruyucu donanımların kullanılma süreleri; riskin derecesi, maruziyet sıklığı, her bir çalışanın iş yaptığı yerin özellikleri ve kişisel koruyucu donanımın performansı dikkate alınarak belirlenir (KKD Yön m.6-1.c). Çalışanlara kişisel koruyucu donanım verilirken zimmet evrakı tanzim etmek iş müfettişleri tarafından yapılan denetimlerde ispat yükümlülüğü açısından önemlidir.

İşverenin yükümlülükleri sadece gerekli kişisel koruyucu donanımları temin etmekle sonlanmaz.  İşveren, kişisel koruyucu donanımları hangi risklere karşı kullanacağı konusunda çalışanı bilgilendirmeli (KKD Yön m.6-1.f) ve söz konusu donanımların kullanımı konusunda uygulamalı olarak eğitim verilmesini sağlamalıdır (KKD Yön m.6-1.g). İşveren kişisel koruyucu donanımları ekipmanın başında, çalışma alanının girişinde gibi çalışanların kolayca erişebilecekleri yerlerde ve yeterli miktarlarda bulundurmalı, temizlikleri ve bakımları yaptırılmalı, hijyenik şartlarda muhafaza edilmelidirler (KKD Yön m.6-1.h). Çalışanlara kişisel koruyucu donanımlar ücretsiz olarak işverenler tarafından verilmelidir.

   Çalışanların Kişisel Koruyucu Donanımlar İle İlgili Yükümlülükleri

Çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımları doğru kullanmakla, korumakla, uygun yerlerde ve uygun şekilde muhafaza etmekle, kişisel koruyucu donanımda herhangi bir arıza veya eksikliği işverene bildirmekle yükümlüdür. Çalışanlar arızalı bulunan kişisel koruyucu donanımları arızalar giderilmeden ve gerekli kontrolleri yapılmadan kullanmamalıdır. Çalışanlar kişisel koruyucu donanımları her kullanımdan önce kontrol etmelidir (KKD Yön m.8).

 Kişisel Koruyucu Donanımların Belirlenmesi

Daha önce dile getirdiğimiz gibi kişisel koruyucu donanımlar en son başvurulması gereken koruma yöntemidir. Kişisel koruyucu donanım, risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Kişisel koruyucu donanım kullanmanın amacı çalışanların ruh ve vücut bütünlüğünün korunmasıdır. Bu noktada uygun kişisel koruyucu donanımların belirlenmesi ve çalışanlar tarafından kullanılmasının sağlanması son derece elzemdir. İşveren öncelikle yapacağı risk değerlendirmesi ile hangi mesleki risklerin çalışanlar için iş kazası veya meslek hastalığına yol açabileceğini tespit etmeli ve daha sonra bu riskleri bertaraf edebilecek uygun kişisel koruyucu donanımları belirlemelidir. İşveren kişisel koruyucu donanımlar ile ilgili çalışanların, çalışan temsilcisinin, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin görüşlerini almalıdır.

Kişisel Koruyucu Donanımların Çalışanlar Tarafından Kullanılmasını Sağlama

İşveren çalışanların bu kişisel koruyucu donanımları uygun şekilde kullanmaları için her türlü önlemi almakla yükümlüdür (KKD Yön m.8.1). Kişisel koruyucu donanım satın alınarak çalışanlara zimmet evrakı karşılığı verilmesi yeterli olmayıp işverenin çalışanların verilen kişisel koruyucu donanımları kullanması sağlanmalıdır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4’üncü maddesine göre "İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini” sağlamakla yükümlüdür. Aynı şekilde oturmuş yargı kararlarında da işverenin alınan önlemleri kontrol etmesi gerektiğine yer verilmiştir (Yargıtay 10.HD.31.10.1978,1978/7689, Yargıtay 10.HD. 17.04.1984, 2029/2140). Yargıtay’ın kararında belirtildiği gibi "Her halde, çalışan kimsenin iş güvenliği, işçinin kendi dikkatine” bırakılamaz. (Yargıtay 10.HD. 17.04.1984, 2029/2140)

         

Özge Didem DEMİRTAŞ

C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı